Rys historyczny


dokument lokacyjnySokołów Podlaski to najstarsze miasto na historycznym Podlasiu z długą i ciekawą historią. Prawa miejskie na prawie niemieckim średzkim miasto Sokołów Podlaski otrzymało 20 kwietnia 1424 r. z rąk Witolda – Wielkiego Księcia Litewskiego.

O ich przyznanie wystarał się Mikołaj Sepieński, zaufany sekretarz, dyplomata i doradca księcia. Wcześniej, bo w 1415 r., ufundował jako pierwszy sokołowską świątynię katolicką. Na początku XVI w. miasto przeszło w ręce możnego rodu Kiszków, w XVII w. było w posiadaniu Radziwiłłów, a od 1664 r. we władaniu rodu Krasińskich. Zmieniło się jego oblicze gospodarcze, społeczne i wyznaniowe. Zamieszkiwali je Polacy, Rusini i Żydzi. Funkcjonował kościół, cerkiew (prawosławna, następnie unicka) i synagoga. W 1569 r. miasto wraz z województwem podlaskim przeszło z Litwy do Korony w ramach Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Michał Kleofas Ogiński (Wikipedia)W XVIII w. wśród kolejnych właścicieli odnajdujemy Tadeusza Lipskiego oraz ród Ogińskich – Ignacego, Andrzeja i Michała Kleofasa. Przez Sokołów przebiegał wtedy jeden z ważniejszych ówczesnych traktów komunikacyjnych z Warszawy do Wilna, zwany Wielkim Gościńcem Litewskim. Od 1767 r. funkcjonowała tu jedna ze stacji pocztowych obsługująca ten szlak. Ignacy Ogiński uzyskał w 1761 r. przywilej królewski wyznaczający dni targowe i jarmarki. Z kolei Michał Kleofas, m.in. słynny kompozytor (twórca poloneza Pożegnanie ojczyzny), podjął próbę rozwoju miasta poprzez założenie manufaktury tkackiej, osadzając w nim robotników z francuskiego miasta Montbeillard. Gościł też w swoim dworze na Przeździatce króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, wracającego z sejmu w Grodnie w 1793 r. Warto przy tym dodać, że innym władcą, który wcześniej przebywał w Sokołowie w 1581 r., był Stefan Batory.

W wyniku utraty niepodległości miasto zmieniało przynależność terytorialną. Wchodziło w Fotografia ze zbiorów Urzędu Miastaskład Austrii (1795 – 1809), Księstwa Warszawskiego (1809 – 1815), następnie zostało włączone do terytorium Królestwa Polskiego podległego Rosji. W zaborze rosyjskim funkcjonowało do początków I wojny światowej. Zmieniało w tym czasie kolejnych właścicieli i przechodziło następne przekształcenia. Sokołów stał się własnością rodziny Kobylińskich (Karola, następnie Seweryna). Z kolei Seweryn Kobyliński sprzedał go w listopadzie 1843 r. Elżbiecie Hirschman. Z jej osobą wiąże się powstanie cukrowni, będącej czynnikiem rozwoju i początkiem uprzemysłowienia.

ks. Stanisław Brzóska (Wikipedia)Podczas zrywów narodowowyzwoleńczych mieszkańcy miasta brali udział w walkach o niepodległość. Szczególnym okresem dziejowym było powstanie styczniowe oraz egzekucja wykonana przez rosyjskich zaborców na ks. Stanisławie Brzósce i jego adiutancie Franciszku Wilczyńskim na sokołowskim rynku 23 maja 1865 r. Od tego tragicznego momentu ks. Brzóska i tradycje powstańcze szczególnie trwale wrosły w świadomość i historię Sokołowa.

Bardzo ważną datą dla miasta jest rok 1867. Z jego początkiem Sokołów przeszedł na własność państwa oraz stał się siedzibą nowo utworzonego powiatu sokołowskiego. Istotnym momentem z gospodarczego punktu widzenia było doprowadzenie linii kolejowej w 1887 r. i połączenie z siecią dróg żelaznych reszty kraju.

Podczas I wojny światowej miasto ucierpiało na skutek rabunkowej polityki władz rosyjskich (1914 – 1915) i niemieckich (1915 – 1918). W sierpniu 1920 r. zajęte zostało przez bolszewików, po czym odzyskane 19 sierpnia tego roku przez oddziały polskie.

Fotografia ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej (archiwum Barbary Omelańczuk)W okresie II Rzeczypospolitej znaczącym wydarzeniem stało się przybycie księży salezjanów w 1925 r., przejęcie przez nich miejscowego gimnazjum i budowa kościoła. Sokołów znany był szeroko w kręgach ludności żydowskiej z racji działalności jednego z najwybitniejszych cadyków – Izaaka Zeliga Morgensterna.

Tragiczne lata II wojny światowej przyniosły największe cierpienia ludności i zniszczeniaNiemiecki szpital podczas II wojny światowej (foto J. Pędich) wojenne. We wrześniu 1939 r. do Sokołowa wkraczali Niemcy, potem wojska sowieckie, następnie 8 października ponownie wojska niemieckie. Pod ich okupacją miasto znajdowało się do sierpnia 1944 r. Walkę z okupantem podjęły konspiracyjne organizacje niepodległościowe na czele ze Związkiem Walki Zbrojnej – Armią Krajową. W ramach jej struktur sokołowskich działał obwód o kryptonimach ,,Sęp-Proso’’. Jednym z najbardziej znanych konspiratorów stał się Henryk Oleksiak ,,Wichura’’, poległy w 1943 r. pod Paulinowem. Okupant niemiecki dokonał także jesienią 1942 r. ludobójstwa ludności żydowskiej.

9 sierpnia 1944 r. do miasta wkroczyły wojska sowieckie, wcześniej (w nocy z 26 na 27 lipca) bombardowanego przez lotnictwo. Na skutek sowieckiego nalotu spłonął m.in. kościół pw. św. Michała Archanioła. Z narzuconą przez obce wojska władzą komunistyczną walkę podjęli Żołnierze Niezłomni. Na Ziemi Sokołowskiej walczyła aż do początku lat 50-ych słynna 6 Wileńska Brygada AK.

Fotografia ze zbiorów Miejskiej Biblioteki PublicznejW trudnym okresie powojennym następowała odbudowa ze zniszczeń wojennych. W 1951 r. ponownie została uruchomiona cukrownia, odbudowano kościół, a w latach 70-ych powstały nowoczesne zakłady mięsne. Po przemianach w 1989 r. Sokołów Podlaski, podobnie jak inne miasta wolnej Polski, wkroczył na drogę samorządności. Decentralizacja państwa oddała wiele spraw w ręce lokalnych samorządów. Miasto zmieniło się pod względem gospodarczym i społecznym. Zmieniali się także jego mieszkańcy, ich troski, problemy i radości. Sokołowianie pamiętają o historii swojego miasta oraz starają się wkładać wysiłek w jego rozwój.

Comments are closed.